Topuk dikeni, topuk kemiği çevresinde gelişen kemiksi çıkıntıdır ve genellikle ayakta ağrıya yol açar. Ameliyatsız tedavi yöntemleri, bu sorunun cerrahiye gerek kalmadan giderilmesine olanak tanır. Modern yaklaşımlar, hastaların günlük yaşam kalitesini kısa sürede artırır.
Ameliyatsız topuk dikeni tedavilerinde embolizasyon tedavisi, radyofrekans uygulamaları ve özel tabanlık kullanımı öne çıkar. Bu yöntemler doku iyileşmesini hızlandırarak ağrının azalmasına yardımcı olur. Uygulamalar, bireysel hasta ihtiyacına göre planlanır.
Topuk dikeni tedavisinde kullanılan girişimsel yöntemler, kısa sürede iyileşme sağlar ve komplikasyon riskini en aza indirir. Cerrahi dışı tedaviler, özellikle erken dönemde uygulandığında başarılı sonuçlar verir. Düzenli takip, tedavi sürecinin başarısını artırır.
Ameliyatsız tedavi seçenekleri, iyileşme sürecinde hastaların yaşam kalitesini korumayı amaçlar. Girişimsel radyoloji alanında kullanılan minimal invaziv teknikler, topuk dikeni tedavisinde güvenilir ve etkin çözümler sunmaktadır.
Geleneksel Topuk Dikeni Tedavileri Neden Bazen Yetersiz Kalır?
Topuk dikeni teşhisiyle bir sağlık kuruluşuna başvurduğunuzda, tedavi yolculuğu genellikle “konservatif” olarak adlandırılan bir dizi yöntemle başlar. Bu yöntemler hastaların büyük bir kısmında başlangıçta rahatlama sağlar ve çoğu zaman ilk denenmesi gereken doğru adımlardır.
Sıklıkla uygulanan bu geleneksel tedavi yöntemleri arasında şunlar yer alır:
- Dinlenme ve ağrıyı tetikleyen aktivitelerden kaçınma
- Buz uygulaması
- Kişiye özel hazırlanmış ortopedik tabanlıklar
- Topuk destek yastıkları (topukluklar)
- Plantar fasya ve aşil tendonu için germe egzersizleri
- Fizik tedavi ve rehabilitasyon programları
- Ağrı kesici ve iltihap giderici ilaçlar
- Kortizon enjeksiyonları
Ancak ne yazık ki hastaların yaklaşık %10 ila %20’lik bir kesiminde bu yöntemler kalıcı bir çözüm sunmaz. Ağrı, 6 ay, hatta bir yıl geçmesine rağmen bir türlü yakayı bırakmaz ve hayat kalitesini ciddi şekilde düşürmeye devam eder. Bu duruma “dirençli” veya “inatçı” topuk dikeni denir.
Peki, bu tedaviler neden bu inatçı vakalarda başarısız olur? Çünkü çoğu, sorunun kökenine inmek yerine, daha çok semptomları, yani ağrıyı ve iltihabı geçici olarak bastırmaya odaklanır. Örneğin kortizon enjeksiyonu güçlü bir iltihap gidericidir ve yapıldığı anda büyük bir rahatlama hissi verebilir. Ancak bu etki genellikle geçicidir ve altta yatan doku bozulmasını ve anormal damarlanmayı tedavi etmez. Hatta tekrarlayan kortizon uygulamalarının o bölgedeki bağ dokusunu daha da zayıflatarak ileride yırtılma riskini artırabildiğine dair endişeler de vardır. Aylarca süren fizik tedavi ve egzersizler, sürekli tabanlık değiştirme çabaları ve geçmeyen ağrıyla yaşama zorunluluğu, hastayı hem fiziksel hem de psikolojik olarak yorar.
Bu aşamadan sonra hastalara sunulan seçenek genellikle cerrahi müdahale, yani ameliyat olur. Ameliyatta temel olarak plantar fasya bağının bir kısmı kesilerek gerginliğin azaltılması hedeflenir. Ancak bu invaziv, yani kesi içeren bir işlemdir ve kendi risklerini taşır. Ameliyat sonrası enfeksiyon, yara yerinde sinir hasarı, iyileşmeyen yaralar ve en önemlisi, ayağın taşıyıcı kolonlarından biri olan uzunlamasına arkın (kavisin) stabilitesini kaybetme riski bulunur. Ayak arkının zayıflaması, yürüme mekaniğini kalıcı olarak bozarak ileride farklı ve başa çıkması daha zor ağrılara zemin hazırlayabilir. İşte tam da bu noktada hem geleneksel tedavilerin yetersiz kaldığı hem de cerrahinin risklerinden çekinildiği durumlarda, Girişimsel Radyoloji’nin sunduğu modern ve minimal invaziv tedavi yöntemleri devreye girer.
Embolizasyon (Damar Tıkama) Tedavisi Nedir ve Topuk Dikenine Nasıl Etki Eder?
Embolizasyon, yani “damar tıkama” tedavisi, aslında radyolojinin uzun yıllardır vücudun farklı bölgelerindeki sorunlu damarları tedavi etmek için kullandığı, oldukça gelişmiş ve güvenli bir yöntemdir. Örneğin miyomların veya bazı tümörlerin tedavisinde başarıyla uygulanır. Bu tekniğin topuk dikenindeki mantığı ise son derece basittir: Sorunu besleyen kaynağı kurutmak.
Hatırlarsanız, kronik topuk dikeni ağrısının arkasında, bölgedeki anormal, hastalıklı ve ağrı üreten mikrodamarların yattığını konuşmuştuk. Bu damarlar, hem bölgedeki iyileşmeyen iltihabı sürekli körükler hem de ağrı sinyallerini taşıyan sinir uçlarının barınağı haline gelir. Embolizasyon tedavisi, işte tam da bu kısırdöngüyü kırmak için tasarlanmıştır.
Tedavinin çalışma prensibi, bir bahçıvanın yabani otlarla mücadelesine benzetilebilir. Otları sadece üstten kesmek yerine, onların kökünü besleyen suyu kesmek çok daha kalıcı bir çözümdür. Embolizasyon da bunu yapar. Anjiyografi adı verilen özel bir görüntüleme yöntemiyle, topuktaki bu anormal damar yumağı net bir şekilde tespit edilir. Ardından, saç telinden bile daha ince olan mikrokateterler aracılığıyla bu sorunlu damarların içine girilir ve onları tıkayan çok küçük, kum tanesi benzeri partiküller enjekte edilir.
Bu hedefe yönelik tıkama işlemiyle iki temel amaca ulaşılır.
İltihap Kaynağı Kurutulur: Anormal damarlar tıkandığında, bölgeye sürekli iltihap taşıyan kan akışı durur. Bu dokudaki kimyasal yangını söndürür ve vücudun doğal iyileşme sürecinin yeniden başlamasına olanak tanır.
Ağrı Sinyalleri Susturulur: Kan akışı kesilen bu hastalıklı doku ve ona yapışık yaşayan aşırı hassas sinir uçları, beslenemedikleri için zamanla büzüşür, geriler ve adeta ortadan kaybolur. Sinir uçları kaybolunca, beyne ağrı sinyali gönderecek bir yapı da kalmaz.
Bu yöntemin en büyük avantajı, son derece seçici olmasıdır. Sadece soruna yol açan o birkaç milimetrelik hastalıklı damar yumağını hedeflerken, ayağın sağlıklı dokularını besleyen ana damarlara hiçbir şekilde dokunulmaz. Bu da tedaviyi oldukça güvenli ve etkili kılar. İşlem sonrası ağrıda çok hızlı ve kalıcı bir rahatlama sağlanır.
Topuk Dikeni İçin Embolizasyon Tedavisine Uygun Bir Aday mıyım?
Embolizasyon, her topuk ağrısı çeken hasta için sihirli bir değnek değildir. Bu ileri teknoloji tedavi, doğru hastaya uygulandığında en iyi sonuçları verir. Bu nedenle tedaviye uygun bir aday olup olmadığınızı anlamak için dikkatli bir değerlendirme süreci kritik öneme sahiptir.
- Öncelikle, kimlerin bu tedavi için en iyi aday olduğunu netleştirelim.
- Embolizasyon tedavisinden en çok fayda görecek hasta grubu, aşağıdaki özellikleri taşıyanlardır.
- Topuk ağrısının en az 3-6 aydır devam ediyor olması
- Daha önce denenen konservatif tedavilerden kalıcı bir yanıt alınamamış olması
- Fizik tedaviye gidilmiş ancak şikayetlerin tekrarlamış olması
- Özel tabanlıklar kullanılmasına rağmen ağrının sürmesi
- Yapılan kortizon enjeksiyonlarının sadece geçici bir rahatlama sağlaması
Eğer bu maddeler sizin durumunuzu özetliyorsa, embolizasyon sizin için güçlü bir seçenek olabilir.
Tedaviye karar verilmeden önce hangi hazırlıklar yapılır?
Bu süreç doğru teşhisi koymak ve tedavinin başarısını garantilemek için birkaç adımdan oluşur.
- Detaylı Klinik Muayene: Ağrınızın ne zaman başladığı, karakteri, hangi durumlarda artıp azaldığı gibi tüm detaylar dinlenir ve topuğunuz dikkatlice muayene edilir.
- Görüntüleme Tetkikleri: Teşhisi doğrulamak ve ağrıya neden olabilecek başka bir sorunu (örneğin stres kırığı, kist, romatizmal hastalık vb.) dışlamak için görüntüleme yapılır. Genellikle kas-iskelet ultrasonu veya MR (Manyetik Rezonans) görüntüleme istenir. Bu tetkikler, plantar fasya dokusundaki kalınlaşmayı, hasarı ve ödemi net bir şekilde gösterir.
- Anjiyografik Değerlendirme: Tedavinin asıl hedefi olan anormal damar yumağının kesin tespiti, işlem sırasında yapılan DSA (Dijital Subtraksiyon Anjiyografi) ile yapılır. Bu tedavinin en kritik adımıdır. Anjiyografi sırasında topuğa verilen ilaçlı boya (kontrast madde), röntgen altında o sorunlu damar yumağını bir “kızarıklık” veya “leke” şeklinde parlatarak görünür hale getirir. Tedavi, işte bu parlayan hedefe yapılır.
Herkes için uygun bir tedavi midir?
Her tıbbi işlem gibi embolizasyonun da uygun olmadığı bazı durumlar vardır:
- İyotlu kontrast maddeye karşı kanıtlanmış ciddi alerjisi olanlar
- Kontrol altına alınamayan ciddi kan pıhtılaşma bozuklukları
- İşlem yapılacak damar giriş yerinde aktif enfeksiyonu bulunanlar
- İleri derecede damar sertliği veya ayağında ciddi dolaşım bozukluğu olanlar (bu durum dikkatli bir değerlendirme gerektirir)
Bu nedenle tedavi öncesi yapılan kapsamlı değerlendirme, hem en doğru hastayı seçmek hem de riskleri en aza indirmek için hayati önem taşır.
Topuk Dikeni Embolizasyon İşlemi Nasıl Yapılır, Korkmalı mıyım?
Embolizasyon işlemi, adında “anjiyo” kelimesi geçse de kalp anjiyosu gibi bir işlem değildir ve kesinlikle korkulacak bir süreç içermez. Aksine, hastalar için oldukça konforlu, ağrısız ve kısa süren bir uygulamadır. Tüm işlem anjiyografi ünitesi adı verilen özel bir odada, lokal anestezi altında, yani sadece damara girilecek bölge uyuşturularak yapılır. Hastanın işlem boyunca rahat ve sakin kalması için damardan hafif bir sakinleştirici ilaç da verilebilir.
Peki süreç adım adım nasıl işliyor?
Giriş: İşlemin tamamı, genellikle kasık veya el bileğindeki atardamara açılan toplu iğne başı kadar küçük bir delikten yapılır. Bu bölge, bir diş hekiminin dişinizi uyuşturması gibi, lokal anestezik bir krem ve iğne ile tamamen uyuşturulur. Dolayısıyla bu ilk adımdan itibaren herhangi bir acı veya ağrı hissetmezsiniz.
Hedefe Yolculuk: Uyuşturulan bu noktadan, “mikrokateter” adını verdiğimiz, ucu yaklaşık bir spagetti çubuğu kalınlığında olan son derece ince ve esnek bir boru, atardamarınızın içinden ilerletilir. Bu mikrokateterin yolculuğu, röntgen cihazı (floroskopi) ekranından anbean takip edilerek, topuk bölgenizi besleyen damarların içine kadar hassas bir şekilde yönlendirilir. Vücudunuzun içinde ilerleyen bu yapıyı hissetmeniz mümkün değildir.
Sorunlu Damarların Tespiti: Mikrokateter tam hedefe ulaştığında, içinden ilaçlı bir boya (kontrast madde) verilir. Bu boya, röntgen altında topuğunuzdaki o anormal ve hastalıklı damar yumağını parlak bir leke şeklinde görünür kılar. İşte bu görüntü, tedavinin yapılacağı “suçlu” bölgeyi net bir şekilde haritalandırır.
Tıkama İşlemi: Harita çıkarıldıktan sonra, aynı mikrokateterin içinden, bu kez tıkama işlemini yapacak olan kum tanesinden bile küçük, küresel partiküller (embolik ajanlar) yavaşça ve kontrollü bir şekilde enjekte edilir. Bu partiküller, sadece o hastalıklı damar yumağının içine giderek oradaki kan akışını durdurur. İşlem röntgen ekranından sürekli izlenerek, ana damarların akışı korunacak ve sadece hedef damarlar tıkanacak şekilde büyük bir hassasiyetle yapılır. Anormal damarlardaki lekelenme kaybolduğu an işlem tamamlanmış demektir.
Sonuç: İşlem bittiğinde, mikrokateter geri çekilir ve damara girilen noktaya birkaç dakika elle bastırılarak kanama durdurulur. Genellikle küçük bir bandaj yeterli olur. Bütün bu süreç baştan sona yaklaşık 30 ila 90 dakika arasında tamamlanır. İşlemden sonra kısa bir gözlem süresinin ardından aynı gün içinde ayağa kalkabilir, yürüyerek evinize gidebilirsiniz.
Radyofrekans Ablasyon (RF) Tedavisi Nedir ve Ağrıyı Nasıl Durdurur?
Radyofrekans Ablasyon (RF), inatçı topuk dikeni tedavisinde kullandığımız bir diğer güçlü ve modern, ameliyatsız yöntemdir. Ancak çalışma prensibi embolizasyondan tamamen farklıdır. Embolizasyon, sorunu besleyen “kan damarlarını” hedeflerken, Radyofrekans Ablasyon doğrudan ağrı sinyalini taşıyan “sinirleri” hedefler. Bu tedaviyi, evinizdeki bozuk bir elektrik tesisatını onarmaya benzetebiliriz. Amacımız, topuktan beyne sürekli olarak “kısa devre” yapıp ağrı sinyali gönderen o sorunlu sinir kablosunu susturmaktır.
Topuk bölgesindeki ağrıdan sorumlu olan belli başlı küçük duyu sinirleri vardır. Bunlardan en önemlileri, topuğun altını ve iç yanını hisseden “medial ve inferior kalkaneal sinir” dallarıdır. Özellikle “inferior kalkaneal sinir”, yani diğer adıyla “Baxter siniri”, bizim için çok önemlidir. Çünkü kronik topuk ağrısı şikayetiyle gelen her 5 hastadan birinde, asıl sorun aslında plantar fasya dokusunun kendisi değil bu Baxter sinirinin geçtiği dar bir kanalda sıkışmasıdır. Bu durum belirtileriyle topuk dikenini birebir taklit eder ve klasik tedavilere neden yanıt alınamadığını açıklayabilir. Radyofrekans tedavisi, işte bu tür sinir sıkışmalarını doğrudan hedef alarak tedavi etme imkanı sunmasıyla öne çıkar.
Bu tedavinin iki ana uygulama şekli vardır ve aralarında önemli bir mekanizma farkı bulunur:
Termal Radyofrekans (Geleneksel RF): Bu yöntem halk arasında “sinir yakma” olarak da bilinir. Özel bir RF iğnesinin ucundan verilen sürekli bir radyofrekans akımı, hedeflenen sinir dokusunda kontrollü bir ısı (yaklaşık 60-90°C) oluşturur. Bu ısı, ağrıyı taşıyan ince sinir liflerinde küçük ve hedefe yönelik bir hasar yaratır. Bu gürültü yapan bir hoparlörün kablosunu keserek sesi tamamen susturmaya benzer. Ağrı sinyalinin beyne ulaşması fiziksel olarak engellenir.
Pulsed (Atımlı) Radyofrekans (Modern RF): Bu ise sinire zarar vermeyen, onu yakmak yerine “modüle eden” veya “resetleyen” daha yeni ve hassas bir tekniktir. Bu yöntemde radyofrekans akımı sürekli değil milisaniyelik kısa atımlar halinde verilir ve aralarda uzun soğuma periyotları bırakılır. Bu sayede sinir dokusunun sıcaklığı 42°C’nin, yani hasar göreceği seviyenin altında kalır. Tedavinin asıl etkisi ısıyla değil iğnenin ucunda oluşturulan güçlü bir elektromanyetik alanla sağlanır. Bu alan, sinirin ağrı sinyallerini anormal şekilde iletmesini engeller, adeta onun ayarlarını yeniden yapar. Bu da gürültülü hoparlörün kablosunu kesmek yerine, ses ayar düğmesini kullanarak sesini kısmaya benzer. Sinire zarar vermediği için, işlem sonrası ağrılı sinir ucu oluşumu (nöroma) veya kalıcı his kaybı gibi riskleri teorik olarak çok daha düşüktür.
Peki Ya Ağrının Sebebi Belirsizse veya Karışıksa?
Bazı hastalarda hem iltihabi hem de sinirsel bileşenler bir arada olabilir. Bu “karma” tablolarda, tanısal sinir bloğu en değerli yol göstericimizdir.
Eğer sinir bloğu pozitif sonuç verirse (yani ağrı belirgin şekilde azalırsa), bu, sinirsel bileşenin baskın olduğunu gösterir ve ilk tercih olarak Radyofrekans Ablasyon yapılır.
Eğer sinir bloğu negatif sonuç verirse (ağrı değişmezse) ancak görüntülemelerde hala belirgin iltihabi değişiklikler ve damarlanma artışı varsa, bu durumda ağrının kaynağının daha çok damarsal olduğu düşünülür ve Embolizasyon tedavisi planlanır.
Unutulmamalıdır ki, bu iki tedavi birbirinin alternatifi olduğu gibi, bazı durumlarda birbirini tamamlayıcı da olabilir. Bir yöntemden yeterli fayda görmeyen bir hastada, altta yatan diğer mekanizma hedeflenerek ikinci bir tedavi seçeneği (örneğin RF sonrası embolizasyon veya tam tersi) düşünülebilir. Bu, tedaviyi hastanın bireysel ihtiyaçlarına göre dinamik bir şekilde yönetmemizi sağlar.
Doç. Dr. Ömer Faruk Ateş, 1988 Amasya doğumludur. 2011 yılında Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olup, uzmanlığını 2016’da Ankara Atatürk Eğitim Araştırma Hastanesi Radyoloji Bölümü’nde tamamladı. 2019 yılına kadar aynı hastanede girişimsel radyoloji uzmanı olarak görev yaptı. Ardından Sakarya Üniversitesi’nde akademik çalışmalarına devam etti. 2024 yılı itibarıyla Sakarya Adatıp Hastanesi’nde görev yapmakta; vasküler, nörovasküler, kardiyak MRG ve koroner BT anjiyografi alanlarında hizmet vermektedir.
