Varikosel, kabaca testislerin çevresindeki toplardamarların genişlemesi olarak tanımlanabilir. Bu durumu bacaklardaki varislerden pek de farklı düşünmemek mümkündür; sadece burada mesele, bacak yerine testis çevresindeki damarların şişerek genişlemesidir. Çoğu zaman ergenlik döneminde fark edilir hâle gelir ve bazı erkeklerde ileri yaşlara kadar belirgin bir sorun yaratmaz. Ama tabii, her varikosel aynı derecede rahatsızlık vermeyebilir. Kimisi ağrıya, kimisi infertilite (kısırlık) sorunlarına, kimisi de testis hacminde azalmaya yol açar. Peki “Bu sorunu çözmek için mutlaka ameliyat şart mı?” diye merak edebilirsiniz. Aslında durum her hastada farklılık göstermekle birlikte ameliyat dışı yöntemlerden tutun da hiç tedavi olmamaya kadar uzanan geniş bir yelpaze vardır.
Varikosel Tedavisi İçin Ameliyat Dışında Cerrahi Olmayan Seçenekler Nelerdir?
Varikosel denince çoğu kişinin aklına doğrudan “ameliyat” kavramı gelebilir. Oysa günümüzde tıp alanındaki gelişmeler sayesinde, cerrahi müdahaleye başvurmadan da varikoseli kontrol altına almayı veya en azından semptomlarını hafifletmeyi hedefleyen çeşitli yöntemler vardır. Bunları kabaca üç gruba ayırabiliriz:
- Varikosel Embolizasyonu
- İlaç Tedavisi ve Yaşam Tarzı Düzenlemeleri
- Destekleyici Bakım Uygulamaları (koruyucu önlemler)
Bunların içinde en dikkat çeken yöntem “varikosel embolizasyonu” olarak bilinir. İşin daha iyi anlaşılması için bunu, tıkalı bir musluğu onarmaya benzetebiliriz. Damarlarda istemediğimiz şekilde kan birikiyor ve testisin ısısını ya da kan akışını bozuyorsa, o damarı içeriden “tıkayarak” varikoselin etkisini ortadan kaldırmak veya azaltmak hedeflenir. Bu işlem sırasında, kasık ya da boyun gibi bir damar yolundan incecik bir kateterle girilir ve varikosele sebep olan toplardamara ulaşılarak “bloke edici” bir madde enjekte edilir. Böylece kanın bu genişlemiş damarda birikmesi engellenir. Lokal anestezi ile yapılabilmesi, hastanede uzun kalma gerektirmemesi ve hızlı iyileşme olanağı sağlaması, embolizasyonun en büyük avantajları arasındadır.
İlaç tedavisi ve yaşam tarzı düzenlemeleri ise biraz daha “destekleyici” bir rol oynar. “Ağrıyı azaltacak ağrı kesici ya da iltihabi süreci düzenleyici ilaçlar almak, testis etrafındaki ısıyı yükseltecek etkenlerden uzak durmak, mümkünse dar iç çamaşırı yerine testisi destekleyen ama sıkmayan özel çamaşırlar kullanmak gibi basit ama etkili önlemler varikoselin verdiği rahatsızlığı hafifletebilir.” Ne var ki bu yaklaşım genellikle semptomatik tedavi dediğimiz, yani asıl kök nedeni ortadan kaldırmaktan ziyade ağrı veya rahatsızlık gibi yakınmaları hafifleten bir yaklaşım olur.
Bazı uzmanlar, hafif varikoselli hastalara “gözlem” ya da “bekleme ve görme” (watchful waiting) stratejisini önerebilir. Eğer testiste belirgin bir boyut kaybı yoksa, ağrı çok şiddetli değilse veya kısırlık gibi bir endişe söz konusu değilse, basit destekleyici yöntemler yeterli bulunabilir. Bu da “Diyelim ki bir ayakkabınız ayağınızı hafif sıkıyor ama büyük bir sıkıntı yaratmıyor; o zaman yeni ayakkabı almak yerine ayakkabıyı biraz gevşeterek bir süre daha idare edebilirsiniz,” gibi düşünülebilir.
Varikosel Embolizasyonu, Varikosel Tedavisinde Ameliyata Alternatif Midir?
Varikosel embolizasyonu, “cerrahi olmayan” başlığının altında özel bir yerde durur. Bu yöntemin, ameliyata kıyasla avantajlı görülmesini sağlayan birkaç temel sebep vardır:
- Daha az invaziv müdahale: Karın ya da testis bölgesinde kesi yapılmaz; sadece küçük bir damar yolundan (çoğu zaman kasık bölgesindeki bir atar-damar veya toplardamardan) kateterle girilir.
- Genel anestezi gerektirmeyebilir: Pek çok durumda lokal ya da sedasyon benzeri hafif uyuşturma yöntemleriyle yapılabilir.
- Kısa iyileşme süresi: Bazı hastalar ertesi gün günlük işlerine dönebilir.
Peki, “alternatif” olarak ne kadar etkili? Bilimsel araştırmalar, varikosel embolizasyonunun, uygun hastalarda, cerrahi yöntemlerle benzer başarı oranlarına sahip olabileceğini gösteriyor. Örneğin ameliyatla damar bağlamak yerine içten damar tıkama prosedürü yapılınca, ağrı giderme ve testis fonksiyonlarını koruma açısından benzer sonuçlar alınabiliyor. Hatta tekrarlayan varikosel problemlerinde, yani ameliyattan sonra yeniden oluşan vakalarda, embolizasyon daha pratik bir ikinci şans sunabiliyor.
Elbette dezavantajları da yok değil. Bazen kullanılan tıkayıcı malzemenin (coil, sklerozan madde gibi) yeterince etkili olmaması sonucu damar tekrar genişleyebiliyor. Veya anatomik yapı kateterin hedef damara ulaşmasını zorlaştırabiliyor. Embolizasyondan sonra nadiren görülen komplikasyonlar arasında kanama, enfeksiyon ya da tıkanan damar bölgesinde lokal ağrı sayılabilir. Ancak bu risklerin geneli, açık ameliyatın getirebileceği risklerden genellikle daha düşük kabul edilir.
Varikosel Tedavi Planlarında Ameliyat Ne Zaman Gereklidir?
Gelelim “Peki ne zaman bıçak altına yatmalıyım?” sorusuna. Varikosel tedavisinde ameliyat, şu başlıca durumlarda sıkça önerilir:
- Ergenlikte hızlı ilerleyen veya testis hacmini ciddi şekilde etkileyen varikoseller: Özellikle ergenlik döneminde bir testis, diğerine göre anlamlı biçimde küçük kalıyorsa veya ağrılar okul ve sosyal hayatı etkileyecek kadar şiddetliyse, cerrahi müdahale gündeme gelir. Zira erken müdahale, testisin büyüme ve işlev kaybını önlemek için kritik olabilir.
- Kısırlık sorunları: Çocuk sahibi olmayı planlayan fakat semen analizinde ciddi bozukluklar saptanan erkeklerde varikosel önemli bir faktör olabilir. Burada amaç genişlemiş damarları bağlayarak ya da kapatarak testisin kan dolaşımını normalize etmek, böylece spermin kalite ve sayısını artırmaya çalışmaktır.
- Şiddetli ve kronik ağrı: Hayat kalitesini düşüren, gündelik işleri veya uyku düzenini sekteye uğratan varikosel ağrılarında ameliyat seçeneği sıkça düşünülür. Tabii öncesinde ağrı kesiciler, destekleyici çamaşır gibi yöntemler denenir. Fakat yetersiz kalırsa cerrahi çözüm gündeme gelir.
- Testisin kanlanmasının bozulması ve atrofisi: Varikoselin yol açtığı venöz basınç artışı bazen testisin sağlıklı büyümesini ve fonksiyonunu engelleyebilir. Doktorlar, testiste belirgin bir büyüme kaybı veya hormonal değişiklik fark ederse ameliyat önerir.
Burada ufak bir benzetme yapmak gerekirse, testisin içinden geçen damarları, bir binanın su tesisatı gibi düşünebilirsiniz. Tesisatın bir noktasında sürekli su sızıntısı veya ters basınç varsa (varikosel), bu durum zamanla binanın ana su basıncını etkileyebilir ya da içeride küf ve rutubet benzeri sorunlara yol açabilir. Eğer bu “sızıntı” çok ciddi boyutta değilse basit onarımlarla idare edebilirsiniz; fakat durum ciddiyse, mutlaka tesisatı elden geçirip sorunlu bölgeyi değiştirmek gerekir. Varikosel ameliyatı da kabaca bu mantıkla yapılır.
Varikosel Tedavisiz Bırakılabilir Mi, Yoksa Ameliyat Tek Çözüm Müdür?
“Her varikosel ameliyatlık mıdır?” sorusu çok popülerdir. Cevap kesinlikle “Hayır” olacaktır. Çünkü varikosel her zaman hayati risk içeren bir durum değildir ve kişinin günlük hayatını sekteye uğratmıyorsa, kısırlık gibi bir endişe yoksa, ciddi boyutlarda ağrı yapmıyorsa tedavisiz takip de bir seçenektir. Tabii burada “tedavisiz bırakmak” ifadesi, tamamen unutmak anlamına gelmemelidir. Düzenli hekim kontrolüyle testis boyutunda ve semptomlarda bir değişim olup olmadığı takip edilmelidir.
Ayrıca “testisi serin tutmak” ya da “destekleyici çamaşır giymek” gibi küçük önlemlerle ağrı hafifletilebiliyorsa veya ilerleme yoksa, çoğu uzman ameliyat gibi riskli bir adıma yönelmeden “beklemeyi” tercih edebilir. Sonuçta her ameliyat, her ne kadar minimal riskler taşısa da belirli bir oranda komplikasyon riski barındırır.
Şu noktada kısırlık veya testis fonksiyon kaybı riski olmayan hafif bir varikoselden bahsediyorsak, ameliyat tek çözüm değildir. Embolizasyon dahil çeşitli seçenekler, ağrı yönetimi ve yaşam tarzı değişiklikleriyle varikoseli kontrol altında tutmak mümkündür. Ancak “tek çözüm” tabirine takılmadan söylemek gerekirse, durumu ciddi boyuttaki hastalarda veya çiftlerin çocuk sahibi olma planlarında varikoselin büyük engel teşkil ettiği durumlarda “kalıcı çözüm” genellikle cerrahi ya da benzeri invaziv yöntemlerden geçer.
Varikosel Tedavisinde Ameliyatı Reddetmenin Riskleri Nelerdir?
Bazen “Ameliyat olmaktan korkuyorum, reddetsem ne olur?” diye düşünenler olabilir. Burada göz önünde bulundurulması gereken birkaç olası riskten bahsedelim:
- Ağrının Devam Etmesi veya Şiddetlenmesi: Varikosel kaynaklı ağrılar çoğu zaman rahatsız edici düzeyde olabilir. Tedavi edilmezse ağrı artabilir veya daha sık ataklar şeklinde karşınıza çıkabilir.
- Testis Atrofisi (Küçülmesi): Uzun vadede, genişleyen toplardamarlar testislerin normal kan akışını bozabilir. Bu da testisin beslenmesini engelleyerek hacim ve işlev kaybına yol açabilir.
- Kısırlık veya Düşük Sperm Kalitesi: Varikoselin en önemli sonuçlarından biri, testis ısısını artırması ve buna bağlı olarak sperm üretiminin zarar görmesidir. Eğer sizde zaten bir kısırlık veya sperm kalitesi sorunu varsa, ameliyatı reddetmek bu tabloyu sabitlemek ya da daha da kötüleştirmek anlamına gelebilir.
- Hormonal Dengesizlikler: Testisler sadece üreme hücrelerinin değil aynı zamanda testosteron hormonunun da üretim merkezleridir. Varikoselin uzun vadede testosteron üretimini olumsuz etkilediğine dair bazı çalışmalar vardır.
Her varikosel bu risklerin tümünü barındırmaz, ancak ameliyatı tamamen reddeden kişiler, düzenli takibini de aksatırsa, ileride tedavisi daha zor ya da kalıcı hasarlar bırakan sonuçlarla karşılaşabilir. Bu nedenle “ameliyat olmama” kararınız dahi mutlaka bir uzman değerlendirmesi ve periyodik kontrol eşliğinde alınmalıdır.
Mikrocerrahi, Diğer Varikosel Ameliyat Yöntemleriyle Nasıl Karşılaştırılır?
Günümüzde varikosel ameliyatında birkaç temel teknik mevcuttur: Geleneksel açık cerrahi (yüksek bağlama), laparaskopik cerrahi ve mikrocerrahi. Mikrocerrahi, adından da anlaşılacağı üzere cerrahların özel mikroskoplar yardımıyla toplardamarları çok daha yakından ve net görebilmesini sağlar. Böylece:
- Yanlış damarın bağlanma (örn. atardamar yerine toplardamarın bağlandığı durumlar) riski oldukça düşer.
- Testis etrafındaki lenf damarları daha rahat korunabilir, bu sayede ameliyat sonrası hidrokel (testiste sıvı toplanması) oluşma riski azalır.
- Nüks (tekrar) oranları diğer yöntemlere göre genellikle daha düşüktür.
Mikrocerrahi yöntemde, küçük bir kesi ile testis damarlarına erişilir. Cerrah, mikroskop altında hangi damarların genişlediğini ve hangilerinin korunması gerektiğini detaylı şekilde görerek operasyonu sürdürür. Bu “ince işçilik” gerektiren bir tamirat gibidir. Kendinize kıymetli bir saat aldığınızı ve iç mekanizmasındaki dişlileri tamir edecek usta bir saatçi aradığınızı düşünün. Saatçi ne kadar profesyonel ve aletleri ne kadar ileri teknoloji ise, dişlileri yanlışlıkla çizmeden, kırmadan veya kaybetmeden tamir etme şansı o kadar yüksektir.
Mikrocerrahi her ne kadar daha uzun sürebilen ve biraz daha detaylı ekipman gerektiren bir yöntem olsa da uzun vadeli sonuçları genellikle yüz güldürücü olur. Birçok uzman, varikoselin cerrahi tedavisinde “altın standart” yöntemin mikrocerrahi olduğunu düşünmektedir. Ama bu tüm hastalarda koşulsuz şartsız mikrocerrahi anlamına gelmez. Yine de “En az komplikasyon, en az nüks, en iyi görselleştirme” gibi avantajları nedeniyle, eğer bu yönteme erişim varsa çoğu hasta için birinci tercihlerden biridir.
Varikosel Tedavisinde Ameliyat, Cerrahi Olmayan Tedavilerden Daha Etkili Midir?
Bu soruya tek bir “Evet” veya “Hayır” cevabı vermek zordur; çünkü etkinlik, büyük oranda hastanın durumuna ve beklentilerine bağlıdır. Aşağıdaki kıyaslama noktaları yardımcı olabilir:
- Başarı Oranı: Hem ameliyatın hem de embolizasyonun başarı oranları, deneyimli ellerde genellikle birbirine yakındır (çoğu zaman %80–90’lar civarında). Özellikle kısırlık tedavisinde, sperm parametrelerinde düzelme ve gebelik oranları açısından her iki yöntemde de benzer iyileşmeler rapor edilir.
- Risk ve Komplikasyonlar: Cerrahi yöntemlerde, anesteziye bağlı risklerin yanında damarların yanlış bağlanması, hidrosel gelişimi veya operasyon sonrası enfeksiyon gibi riskler söz konusudur. Embolizasyonda ise damar tıkanmasına bağlı olası komplikasyonlar (ör. enjeksiyon bölgesinde ağrı, kanama), kateterin istediğimiz yere ulaşamaması veya tıkanan damarların tekrar açılması gibi riskler vardır.
- İyileşme Süresi: Ameliyat sonrası dinlenme süresi genellikle birkaç hafta olarak belirtilir. İlk birkaç gün istirahat, akabinde fiziksel aktivitelerde kademeli artış önerilir. Embolizasyonda ise bu süreç biraz daha kısa olabilir; hatta ertesi gün işine veya okuluna dönen hastalar bile vardır.
- Tekrarlayan Vakalar: İlk cerrahi girişim başarısız olduğunda veya varikosel nüks ettiğinde, ameliyat yerine embolizasyon tercih edilebilir. Tersine, embolizasyon başarısız olduğunda da cerrahi yönteme dönmek bir alternatiftir.
Varikosel Ameliyatının Başarı Oranı Cerrahi Olmayan Prosedürlere Göre Nedir?
Başarı oranına gelirsek, “iyileşme” veya “başarı” tanımı da hastanın beklentisine göre farklılık gösterebilir. Kimi hasta için ağrının geçmesi en önemli kriterken, kimisi için sperm parametrelerinin düzelmesi ve çocuk sahibi olabilmek esastır. Genellikle çalışmalarda şu tür oranlar dile getirilir:
- Ameliyatta Nüks Oranı (Tekrar Olma Riski): Kullanılan tekniğe göre değişir. Mikrocerrahinin nüks oranı %1–2 gibi oldukça düşük oranlarda seyreder. Geleneksel cerrahi ve laparaskopik yöntemlerde bu oran %5–15 aralığına çıkabilir.
- Embolizasyonda Nüks Oranı: %5 civarında bildirildiği çalışmalar vardır. Bazı hastalarda damarlar arası bağlantılar sebebiyle tam tıkanıklık sağlanamayabilir veya başka kollateral damarlar sonradan genişleyebilir.
- Gebelik ve Sperm Parametrelerindeki Düzelme: Cerrahi ya da embolizasyon, başarılı uygulandığında benzer iyileşme oranları sunabilir. Çalışmalar “varikosel tedavisi gören ve görmeyen çiftler arasındaki gebelik oranlarının” bir dönem %30–60 arasında değiştiğini göstermiştir. Bu makasın geniş olmasında, her çiftin yaş ve hormonal durum gibi farklı parametrelere sahip olması etkilidir.
Bir başka noktadan bakarsak, “Başarı” dediğimiz şey her zaman %100 garanti değildir. Örneğin ameliyat veya embolizasyon sonrasında kanalların açıldığı, spermlerin düzeldiği ve ağrının kaybolduğu hastalar çoğunluktadır. Ama bazı durumlarda, testis zaten ciddi hasar almış olduğu için istenen iyileşme kısmen gerçekleşebilir.
Doç. Dr. Ömer Faruk Ateş, 1988 Amasya doğumludur. 2011 yılında Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olup, uzmanlığını 2016’da Ankara Atatürk Eğitim Araştırma Hastanesi Radyoloji Bölümü’nde tamamladı. 2019 yılına kadar aynı hastanede girişimsel radyoloji uzmanı olarak görev yaptı. Ardından Sakarya Üniversitesi’nde akademik çalışmalarına devam etti. 2024 yılı itibarıyla Sakarya Adatıp Hastanesi’nde görev yapmakta; vasküler, nörovasküler, kardiyak MRG ve koroner BT anjiyografi alanlarında hizmet vermektedir.
